ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Ο καρκίνος είναι μία κατηγορία ασθενειών που χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό και εξάπλωση μη φυσιολογικών κυττάρων. Το σώμα μας αποτελείται από τρισεκατομμύρια ζωντανά κύτταρα. Τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού μεγαλώνουν, διαιρούνται και πεθαίνουν με ένα οργανωμένο και αυστηρά ελεγχόμενο τρόπο. Κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ατόμου τα φυσιολογικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται ταχύτερα προκειμένου να επιτευχτεί η ανάπτυξη και η ωρίμανση του ατόμου. Μετά την ενηλικίωση ο ρυθμός αυτός επιβραδύνεται και ουσιαστικά τα περισσότερα κύτταρα διαιρούνται μόνο για να αντικαταστήσουν φθαρμένα ή γερασμένα κύτταρα  ή για να επιδιορθώσουν τραυματισμούς. 

Ο καρκίνος ξεκινά όταν τα κύτταρα σε κάποιο σημείο του σώματος πολλαπλασιάζονται χωρίς έλεγχο δημιουργώντας ανωμάλους κυτταρικούς πληθυσμούς. Τα καρκινικά κύτταρα σε αντίθεση με τα φυσιολογικά μπορούν να διηθούν (να μεγαλώνουν μέσα ) σε άλλους ιστούς. Η ικανότητα ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού και η ικανότητα διήθησης άλλων ιστών είναι αυτό που  χαρακτηρίζει τον καρκίνο.

Τα κύτταρα γίνονται καρκινικά εξαιτίας βλαβών στο DNA. Το DNAείναι, πολύ απλοϊκά, οι οδηγίες χρήσης και λειτουργιάς του κυττάρου. Σε ένα φυσιολογικό κύτταρο οι αλλοιώσεις στο DNAοδηγούν είτε σε επιδιόρθωση ή αν αυτό δεν είναι εφικτό σε κυτταρικό θάνατο. Στα καρκινικά κύτταρα ωστόσο, οι βλάβες στο DNAπαρόλο που δεν επιδιορθώνονται δεν οδηγούν σε θάνατο. Αντιθέτως το κύτταρο αυτό συνεχίζει να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα δημιουργώντας κύτταρα που ο οργανισμός δεν χρειάζεται και τα οποία φέρουν γενετικές βλάβες (μεταλλάξεις). Οι μεταλλάξεις με την πάροδο του χρόνου συσσωρεύονται και με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής δημιουργούν πολυανθεκτικούς κλωνικούς πληθυσμούς. Εάν η εξάπλωση των κυττάτων αυτων δεν είναι ελεγχόμενη μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο.

Ο καρκίνος προκαλείται από μία ομάδα εξωγενών παραγόντων (τσιγάρο, λοιμώξεις, χημική παράγοντες, ακτινοβολία) και ενδογενών παραγόντων (π.χ. κληρονομούμενες μεταλλάξεις, ορμόνες, κατάπτωση του ανοσοποιητικού συστήματος κτλ) οι οποίες προκαλούν βλάβες στο DNA. Οι άνθρωποι μπορεί να κληρονομήσουν DNA που να φέρει βλάβες (αλλοιώσεις στον κώδικα). Στις περισσότερες περιπτώσεις ωστόσο οι βλάβες στο DNAδημιουργούνται επίκτητα (συμβαίνουν για πρώτη φορά σε κάποιο κύτταρο του οργανισμού ενώ το αρχικό κύτταρο από το οποίο προήρθαν δεν έφερε γενετική βλάβη) λόγω λαθών στην μεταγραφή ή από την επίδραση εξωγενών παραγόντων. 

Αυτοί οι αιτιολογικοί παράγοντες μπορεί να δρουν είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό για να ξεκινήσουν ή να προωθήσουν την ανάπτυξη μιας νεοπλασίας- καρκίνου. Δέκα ή περισσότερα χρόνια μπορεί να περάσουν  από την έκθεση έως την ανάπτυξη ανιχνεύσιμης νεοπλασίας- καρκίνου.

Ο πολλαπλασιασμός των καρκινικών κύτταρων έχει σαν συνέπεια την δημιουργία συσσωρεύσεων κυττάρων τα οποία ονομάζονται όγκοι. Τα καρκινικά κύτταρα συχνά ταξιδεύουν σε αλλά τμήματα του οργανισμού (μέσω της εισόδου σε αιμοφόρα ή λεμφικά αγγεία), οπού αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται δημιουργώντας  νέους όγκους. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται μετάσταση.

Ανεξάρτητα από πού ανιχνεύονται οι όγκοι, ονομάζονται με βάση τον ιστό (περιοχή του σώματος) από τον οποίο ξεκίνησαν. Για παράδειγμα, ο καρκίνος του μαστού που έχει επεκταθεί στο ήπαρ (συκώτι) είναι πάλι καρκίνος του μαστού και όχι καρκίνος του ήπατος.

Διαφορετικοί τύποι καρκίνου μπορεί να συμπεριφέρονται με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα ο καρκίνος του μαστού και ο καρκίνος του πνεύμονα είναι τελείως διαφορετικές ασθένειες. Μεγαλώνουν με άλλους ρυθμούς και ανταποκρίνονται σε διαφορετικές θεραπείες.  

Ο καρκίνος μπορεί να θεραπευτεί με το χειρουργείο, την ακτινοβολία, τη χημειοθεραπεία, ορμονικές θεραπείες, βιολογικές θεραπείες και στοχευμένες θεραπείες. Μιλήστε με τον ογκολόγο σας. Θα σας υποδείξει ποια ή ποιες ειναι οι ενδεικνυόμενες θεραπείες για κάθε τύπο και στάδιο καρκίνου.

ΜΠΟΡΕΙ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΝΑ ΠΡΟΛΗΦΘΕΙ ;

Ένα σημαντικό ποσοστό των νεοπλασιών μπορεί να προληφθεί. Όλοι οι καρκίνοι που προκαλούνται από το κάπνισμα του τσιγάρου και την αυξημένη χρήση- κατάχρηση αλκοόλ μπορεί να προληφθούν σχεδόν πλήρως. Η Αμερικάνικη Εταιρεία του καρκίνου υπολογίζει ότι το 2013 περίπου 174.000 θάνατοι από καρκίνο θα συμβούν εξαιτίας της χρήσης του καπνού και των παραγώγων του. Το Παγκόσμιο Ταμείο για την Έρευνα του Καρκίνου υπολογίζει ότι περίπου ¼- 1/3 των νέων περιπτώσεων καρκίνου οι οποίες αναμένονται να εκδηλωθούν στις Η.Π.Α το 2013 θα σχετίζονται με το παθολογικό βάρος και την παχυσαρκία, την έλλειψη άσκησης και την κακή διατροφή και εξαιτίας αυτών των λόγων θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί. Ορισμένοι καρκίνοι που σχετίζονται με λοιμογόνους παράγοντες όπως ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), ο ιός την Ηπατίτιδας Β (HBV), ο ιός την Ηπατίτιδας C (HCV), ο ιός την ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) και το H. Paylori επισης θα μπορούσαν εύκολα να προληφθούν. Πολλές από τις νεοπλασίες επομένως θα μπορούσαν να προληφθούν με αλλαγή συμπεριφοράς, εμβολιασμούς και αντιβιοτικά. Περισσότεροι από 2.000.000 καρκίνοι του δέρματος διαγνώσθονται ετησίως και θα μπορούσαν να προληφθούν από την προστασία του δέρματος από την υπερβολική έκθεση στον ήλιο και την αποφυγή του μαυρίσματος σε εσωτερικούς χώρους (solarium).

Η πρώιμη διάγνωση του καρκίνου συνήθως οδηγεί σε λιγότερη εκτεταμένη θεραπεία και καλύτερα αποτελέσματα και μπορεί να επιτευχθεί μέσω ασυμπτωματικών προληπτικών διαγνωστικών εξετάσεων. Ο ασυμπτωματικός προληπτικός έλεγχος είναι γνωστό ότι ελαττώνει τη θνησιμότητα για τους καρκίνους του μαστού, του παχέος εντέρου, του ορθού και του τραχήλου της μήτρας. Τακτικά προληπτικά τεστ τα οποία επιτρέπουν την ανίχνευση και την αφαίρεση προκαρκινοματικών βλαβών μπορεί να  προλάβουν νεοπλασίες του τραχήλου της μήτρας, του παχέος εντέρου, του ορθού και του μαστού. Αλλαγές στο δέρμα ή το μαστό θα πρέπει να αξιολογούνται έγκαιρα.
 
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑ

Οποιοσδήποτε μπορεί να αναπτύξει νεοπλασία. Μιας και το ρίσκο να αναπτύξει κάποιος νεοπλασία αυξάνεται με την ηλικία οι περισσότερες περιπτώσεις νεοπλασιών στους ενήλικες συμβαίνουν μετά τη μέση ηλικία ή σε ακόμη μεγαλύτερες ηλικίες. Περίπου των 77% όλων των νεοπλασιών διαγνώσκονται σε άτομα ηλικίας άνω των 55 ετών. Οι περισσότεροι ερευνητές του καρκίνου χρησιμοποιούν τον όρο κίνδυνος με διαφορετικές ερμηνείες, πιο συχνά αυτό αντιπροσωπεύει τον κίνδυνο εμφάνισης μια νεοπλασίας κατά τη συνολική διάρκεια της  ζωής κάποιου ή τον σχετικό κίνδυνο. Ο κίνδυνος ανάπτυξης νεοπλασίας κατά τη διάρκεια ζωής κάποιου αναφέρεται στην πιθανότητα ένα άτομο να εμφανίσει ή να πεθάνει από μία νεοπλασία κατά τη  διάρκεια του βίου του. Στις Η. Π. Α οι άνδρες έχουν πιθανότητα να αναπτύξουν νεοπλασία κατά τη διάρκεια της ζωής τους κατά ποσοστό λίγο μικρότερο από 50%. Για τις  γυναίκες  ο κίνδυνος είναι λίγο μεγαλύτερος από  μία στις τρεις.Ωστόσο είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι αυτές οι εκτιμήσεις βασίζονται στη μέση εμπειρία του γενικού πληθυσμού και μπορούν να υπό- ή να υπερεκτιμούν τον κίνδυνο του καθενός εξαιτίας διαφορών σε έκθεση σε παράγοντες κινδύνου (κάπνισμα) ή σε γενετική προδιάθεση.

Ο σχετικός κίνδυνος υποδηλώνει την πιθανότητα  εμφάνισης νεοπλασίας από την παρουσία ενός παράγοντα κινδύνου σε σχέση με το γενικό πληθυσμό π.χ. οι άντρες καπνιστές έχουν 23 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του πνεύμονα συγκριτικά με τους μη καπνιστές (άρα ο σχετικός κίνδυνος είναι 23). Οι περισσότεροι σχετικοί κίνδυνοι δεν είναι τόσο μεγάλου μεγέθους π.χ. οι γυναίκες οι οποίες έχουν μία πρώτου βαθμού συγγενή με καρκίνο του μαστού έχουν 2 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν καρκίνο του μαστού σε σχέση με τις γυναίκες οι οποίες δεν έχουν ιστορικό.

Όλες οι νεοπλασίες οφείλονται σε δυσλειτουργία γονιδίων τα οποία σχετίζονται με τον έλεγχο του κυτταρικού κύκλου και του πολλαπλασιασμού. Περίπου το 5% των νεοπλασιών είναι ισχυρά κληρονομούμενοι με την έννοια ότι μία συγκεκριμένη γενετική βλάβη προδιαθέτει έναν πολύ υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης ενός ή περισσότερων τύπων νεοπλασιών. Ωστόσο οι περισσότερες νεοπλασίες δε σχετίζονται με κληρονομούμενες μεταλλάξεις σε γονίδια αλλά από  βλάβη σε γονίδια τα οποία εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της ζωής κάποιου. Η γενετική βλάβη μπορεί ναι είναι αποτέλεσμα εσωτερικών παραγόντων όπως οι ορμόνες ή ο μεταβολισμός διαφόρων στοιχείων μέσα στα κύτταρα ή εξωγενείς παράγοντες όπως ο καπνός, η έκθεση σε συγκεκριμένα χημικά, στην ηλιακή ακτινοβολία, ιονίζουσα ακτινοβολία.

ΤΙ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΕΠΙΒΙΩΝΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ

Η πενταετής επιβίωση από όλους του τύπους καρκίνου για ασθενείς  που έχουν διαγνωσθεί μεταξύ 2002- 2008 είναι 68% το οποίο συγκρίνεται ευνοϊκά συγκριτικά με προηγούμενα έτη. Η πρόοδος αυτή στην επιβίωση αντιπροσωπεύει εξελίξεις στην γρηγορότερη διάγνωση του καρκίνου σε πρωιμότερα στάδια όσο και βελτιώσεις σε θεραπευτικές αγωγές που ακολουθούνται. Τα στατιστικά επιβίωσης διαφέρουν στους διάφορους τύπους καρκίνου και στα διάφορα στάδια διάγνωσης. Η επιβίωση είναι όρος που αναφέρεται στην επιβίωση ασθενών με καρκίνο συγκριτικά με ανθρώπους που δεν έχουν διαγνωσθεί με καρκίνο της ίδιας ηλικίας, φύλου και γένους. Αντιπροσωπεύει τον αριθμό των ασθενών με καρκίνο που είναι ζωντανοί μετά από κάποιο χρόνο μετά τη διάγνωση συνήθως 5ετία συγκριτικά με του ανθρώπους πουν δεν έχουν νεοπλασίες. Δε  διαχωρίζει ασθενείς που έχουν θεραπευτεί και ασθενείς οι οποίοι έχουν υποτροπιάσει. Ενώ η πενταετής επιβίωση είναι χρήσιμη στην παρακολούθηση ασθενών που διαγνώστηκαν σε πρώιμα στάδια και υποβάλλονται σε διάφορες θεραπείες για τον καρκίνο, ωστόσο δεν αντιπροσωπεύει το ποσοστό των ασθενών οι οποίοι θεραπεύονται πλήρως μιας και σε σπάνιες περιπτώσεις  θάνατοι από καρκίνο μπορεί να συμβούν και αργότερα. Αν και η σχετική επιβίωση σε διάφορους τύπους καρκίνου δίνει σχετική ένδειξη για την επιβίωση των ασθενών σε ένα συγκεκριμένο πληθυσμό δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως εξατομικευμένη πρόγνωση και η ερμηνεία της πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή. Αυτό γιατί  η 5ετής επιβίωση για τους περισσότερους τύπους καρκίνου αναφέρεται σε παρελθόντες  χρονικές περιόδους  και ως εκ τούτου δεν αντιπροσωπεύει τις πρόσφατες εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία των νεοπλασιών.

ΠΩΣ ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Η σταδιοποίηση περιγράφει την έκταση ή τη διασπορά της νόσου κατά τη διάγνωση. Η κατάλληλη σταδιοποίηση είναι απαραίτητη για να καθοριστεί η επιλογή της θεραπείας και για να προσδιοριστεί η πρόγνωση. Η σταδιοποίηση εξαρτάται από την έκταση της βλάβης στο κύριο πρωτοπαθές όργανο και από τη διασπορά του σε άλλες περιοχές του οργανισμού. Διαφορετικά συστήματα σταδιοποίησης χρησιμοποιούνται για διαφορετικούς όγκους. Εάν τα καρκινικά κύτταρα βρίσκονται μόνο στις στοιβάδες των κυττάρων που έχουν πρωτοδημιουργηθεί και δεν έχουν επεκταθεί τότε το στάδιο είναι in situ. Εάν τα καρκινικά κύτταρα έχουν διασπάσει  μεμβράνες και ιστούς του οργανισμού και έχουν επεκταθεί πέρα από αυτά  τότε ο καρκίνος είναι διηθητικός και χαρακτηρίζεται ως τοπικός, περιοχικός και απομακρυσμένος με βάση το βαθμό της επέκτασης.  Οι κλινικοί γιατροί χρησιμοποιούν συνήθως το σύστημα TNM για τη σταδιοποίηση των νεοπλασιών το οποίο κατηγοριοποιεί του όγκους με βάση 3 στοιχεία.

1. την έκταση του πρωτοπαθούς όγκου (Τ)

2. Την παρουσία ή απουσία περιοχικών λεμφαδένων (Ν)

3. την παρουσία ή απουσία απομακρυσμένων μεταστάσεων (Μ)

Όταν οι κατηγορίες του ΤΝΜ έχουν οριστεί τότε ο ασθενής  κατατάσσεται σε ένα στάδιο από 0,1,2,3,4.

0: καρκίνος in situ

1: πρώιμο στάδιο

4: πιο προχωρημένη μορφή νόσου.

Κάποιες νεοπλασίες έχουν διαφορετικό τρόπο σταδιοποίησης π.χ. λευχαιμία. Όσο οι γνώσεις μας για τη μοριακή βιολογία του καρκίνου αυξάνονται, βιολογικοί παράγοντες και βιολογικοί δείκτες ενσωματώνονται στα προγνωστικά μοντέλα, στα θεραπευτικά πρωτόκολλα και στα μοντέλα σταδιοποίηση για διάφορους τύπους καρκίνου.